|
.
/\
NaaR
BoVeN
 |
| Ingang
Heemtuin Kralingse Bos |
Inleiding
Deze nota geeft voorstellen en ideeën ten
behoeve van de herinrichting van de Heemtuin Kralingse
Bos, variërend van globaal tot zeer specifiek. De
NatuurCentruM ROTTERDAM acht het van zeer groot belang
dat de bezoekers van het grootste recreatieve bosgebied
in de regio zo volledig mogelijk geïnformeerd worden
over de natuurrecreatieve en natuurwetenschappelijke
waarden van dit gebied. De Heemtuin was en is daarvoor de
meest geschikte plaats.
In eerste instantie dient daarom in de
tuin een permanente tentoonstelling van de bostypen en de
andere vegetatietypen die in het Kralingse Bos
vóórkomen te worden ingericht. Naast deze inrichting is
een tentoonstelling van levende planten die in die
bostypen voorkomen een onmisbare aanvulling.
In tweede instantie wordt de bezoeker, in
nieuw op te zetten bezoekerscentrum, door middel van een
tentoonstelling en audiovisuele middelen geïnformeerd
over de planten en dieren en de natuurlijke processen die
zich in het bos afspelen.
Bovendien kan worden uitgelegd welke maatregelen de
beheerder zoal neemt om die processen te stimuleren en de
recreant in de gelegenheid te stellen van een en ander te
genieten.
Deze doelstellingen vereisen aanpassingen
van de huidige inrichting, met name op het gebied van de
toegankelijkheid c.q. de beveiliging. Dit plan geeft
daarvoor eveneens een voorstel.
Bij de inrichting is er vanuit gegaan de
bezoeker zo lang mogelijk op het complex
Heemtuin/bezoekerscentrum te boeien. Hiertoe is een
aantal voorzieningen nodig zoals:
- schuilgelegenheid,
- toiletten (ook voor invaliden),
- voldoende rustpunten (bankjes),
- uitgebreide informatie in de tuin,
- verkoop van verfrissingen,
- begaanbare paden,
- goed onderhoud door tuinman met kennis van zaken.
.
/\
NaaR
BoVeN
Het ontstaan van de Heemtuin
De eilandjes waar nu de Heemtuin op is te
vinden, was in 1969 nog een schiereiland waar sinds de
aanleg van het gecultiveerde en voor de recreatie
bestemde Kralingse Bos nog nooit een spa of hark overheen
was gegaan. Dat schiereiland, van ongeveer één hectare
groot, vormde met de aanwezige elzen, wilgen, brandnetels
en ander in het wild levende planten eigenlijk al een
heemtuin op zichzelf. Om er een echte heemtuin van te
maken moesten er meer planten bijkomen.
In 1969 begon men met de inrichting; het aanleggen van
een IJsseldijkje en het graven van sloten waardoor het
schiereiland een echt eiland werd dat met een ophaalbrug
bij het Kralingse Bos aansloot.
Er werd een wilde planten-commissie
opgericht, die een inventarisatie maakte van de
plantengroei in de Rotterdamse regio. De Krimpenerwaard
werd afgestroopt om voorbeelden van de oorspronkelijke
beplanting te verzamelen. In 1971 werd een inventaris van
de tuin gemaakt en telde men 317 soorten.
Onvoldoende kennis van de gewenste
standplaatsfactoren was er de oorzaak van dat niet alle
plantensoorten in de heemtuin zo wilden groeien zoals ze
dat in de vrije natuur deden, zodat een aantal soorten
uitviel.
In de loop der jaren werden bovendien steeds meer
plantesoorten opgenomen die eigenlijk niet in de heemtuin
thuis hoorden, zodat de tuin steeds meer een wilde
plantentuin werd.
De tuin was dagelijks open van zonsopgang
tot zonsondergang.
In de tuin werkten dagelijks drie tot ver mensen.
Tot 12 uur 's avonds en in de weekeinden was een bewaker
aanwezig.
.
/\
NaaR
BoVeN
De Heemtuin Kralingse Bos
naast andere wilde plantentuinen
Van de verscheidenheid aan tuinen in
Rotterdam en omgeving kunnen we een zestal echte
heemtuinen onderscheiden. In Rotterdam is er echter op de
rechter Maasoever geen andere tuin dan de Heemtuin
Kralingse Bos. Alleen daarom al verdient deze tuin
gewaardeerd te worden.
| |
Tuintypen |
| siertuin |
stijltuin |
heempark |
heemtuin |
botanisch |
bomentuin |
bijz.
tuin |
| Park Schoonoord |
x |
|
|
|
|
|
|
| Park Rozenburg |
x |
|
|
|
|
|
|
| Plaswijkpark |
x |
|
|
|
|
|
|
| Tuin in Het Park |
|
x |
|
|
|
|
|
| Heempark Ommoord |
|
|
x |
|
|
|
|
| Heemtuin
Kralingse Bos |
|
|
|
x |
|
|
|
| Heemtuin Krimpen aan den
IJssel |
|
|
|
x |
|
|
|
Heemtuin Charlois of
Cultuuthistorische plantentuin |
|
|
|
x |
|
|
|
| Heemtuin Hoogvliet |
|
|
|
x |
|
|
|
| Heemtuin Vlaardingen |
|
|
|
x |
|
|
|
| Heemtuin Schiedam |
|
|
|
x |
|
|
|
| Botanische tuin
Cederstraat |
|
|
|
|
x |
|
|
| Botanische tuin
Afrikaanderplein |
|
|
|
|
x |
|
|
| Arboretum Trompenburg |
|
|
|
|
|
x |
|
| Rosarium Museumpark |
|
|
|
|
|
|
x |
| Rosarium Plaswijckpark |
|
|
|
|
|
|
x |
| Rosarium Oedevlietsepark |
|
|
|
|
|
|
x |
| |
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
.
/\
NaaR
BoVeN
De plantencollecties
Uit het voorgaande bleek reeds dat de
planten in verschillende collecties kunnen worden
ondergebracht. We kunnen de volgende collecties
onderscheiden:
1. Collectie
Vegetatietypen uit het Kralingse Bos en
omgeving
2. Instructieve
Collectie met de planten van de
ecotooptypen geordend naar systematische positie
3. Wilgencollectie
4. Stinzeplanten
Collectie vegetatietypen
In
het gehele recreatiegebied Kralingse Bos en omgeving
kunnen de volgende ecotopen worden onderscheiden:
1. W17/18 Watervegetatie van matig tot zeer voedselrijk
water
2. V17/18 Verlandingsvegetatie in matig tot zeer
voedselrijk water
3. P27/28 Pioniervegetatie op natte matig tot zeer
voedselrijke bodem
4. P47/48 Pioniervegetatie op vochtige matig tot zeer
voedselrijke bodem
5. P48tr Pioniervegetatie op vochtige zeer voedselrijke
betreden bodem
6. P67/68 Pioniervegetatie op droge matig tot zeer
voedselrijke bodem
7. G27/28 Grasland op natte matig tot zeer voedselrijke
bodem
8. G47/48 Grasland op vochtige matig tot zeer
voedselrijke bodem
9. R27/28 Ruigten op natte matig tot zeer voedselrijke
bodem
10. R47/48 Ruigten op vochtige matig tot zeer
voedselrijke bodem
11. H27/28 Bos en struweel op natte matig tot zeer
voedselrijke bodem
12. H47/48 Bos en struweel op vochtige matig tot zeer
voedselrijke bodem
Instructieve collectie
Een
vegetatietype is opgebouwd uit verschillende
bomen, struiken en kruiden.
Inzicht en waardering voor die vegetatietypen
vereist vooral kennis van de plantensoorten die
daarin voorkomen.
De instructieve collectie bestaat uit die
soorten, maar deze worden afzonderlijk
gepresenteerd. |
 |
Op
het instructieve gedeelte van de heemtuin
groeien
nu veel exemplaren van enkele
(ongewenste) soorten |
|
Wilgencollectie
De teelt van wilgetenen was ooit in de waterrijke
omgeving van Rotterdam een belangrijke bezigheid. Om
educatieve en botanische redenen zal de aanplant van alle
wilgensoorten zinvol zijn.
Stinzeplantencollectie
Wilde planten die in een sier- of stadstuin een
belangrijke vervanging kunnen vormen voor de vele
ingevoerde tuinplanten zijn de stinzeplanten. Ook in het
Kralingse Bos groeien sinds jaren enkele soorten.
.
/\
NaaR
BoVeN
De presentatie
De
presentatie van de collecties is minstens zo belangrijk
als de hun inhoud. Slecht toegankelijke collecties komen
niet tot hun recht. Anders gezegd, goed begaanbare ruime
paden waarlangs overzichtelijk aangeplante en goed
onderhouden vegetatievakken en instructieve vakken
liggen, hetgeen zorgt voor toegankelijkheid en een
plezierige aanblik.
De vegetatievakken
In
deze vakken groeien de bomen struiken en kruiden door
elkaar heen. De beheerder ziet toe dat de juiste soorten
in de goede verhouding aanwezig zijn. Bij deze vakken
dient voldoende informatie gegeven te worden om de
bezoeker de natuurwaarde duidelijk te maken.
De instructieve vakken
In
deze vakken staan in afzonderlijke bedden de
plantensoorten die voorkomen in de elders getoonde
vegetatietypen. Dit maakt het mogelijk de afzonderlijke
soorten beter te leren kennen. Ook hier is goed onderhoud
een vereiste.
.
/\
NaaR
BoVeN
De tentoonstellingsruimte
Een van de fincties van het
bezoekerscentrum is de bezoeker te informeren over de
planten en dieren in het Kralingse Bos en de processen
die daar plaats vinden.
Een zeer geschikte manier is het inrichten
van tentoonstellingen. Dit kan enerzijds een permanente
tentoonstelling zijn en anderzijds kan door middel van
tijdelijke tentoonstellingen een onderwerp uitgebreider
aan de orde komen. Deze onderwerpen kunnen seizoen
gebonden zijn maar ook andere thema's zoals bepaalde
diergroepen kunnen op elke tijd van het jaar als
onderwerp dienen.
Een aanterkkelijke tentoonstelling van
deze tijd bevat audiovisuele elementen, zo mogelijk ook
een computerspel waar de invloeden van willekeurig
veranderde milieufactoren zichtbaar gemaakt kunnen
worden.
Voor deze tentoonstellingen is minimaal
een ruimte van 100 m2 gewenst.
.
/\
NaaR
BoVeN
De bezoekers
Teneinde de bezoekers optimaal in de
gelegenheid te stellen de heemtuin en het
bezoekerscentrum te bestuderen of te bezichtigen, moet
ernaar gestreefd worden het verblijf op het complex zo
aangenaam mogelijk te maken. Hiertoe dienen de volgende
voorzieningen te worden gerealiseerd:
1. toegang
2. toezicht
3. paden
4. verzamelplaats
5. schuilgelegenheid
6. rustpunten
7. toiletten
8. dranken
9. bebording
10. tuingids
Toegang
De openingstijden van 9.00 tot 21.00 uur kunnen voor alle
dagen van de week worden gehandhaafd.
Toezicht
Gedurende de openingstijden dient ter beveiliging een
"toezichthouder" aanwezig te zijn. Verantwoord
toezicht is slechts mogelijk wanneer een dergelijke
finctionaris op de hoogte is van de beheersaspekten en in
staat is op te treden tegen overtreders. Gedurende de
sluitingstijden dient het complex afgesloten te zijn. Dit
kan worden gerealiseerd door het complex volledig te
omringen door voldoende diep water en het ophalen van een
nieuw aan te brengen ophaalbrug. Hierbij wordt verwezen
naar de situatie bij de kinderboerderij De Wilgenhof.
Paden
Omdat er naar een hoog bezoekersaantal wordt gestreefd en
het mogelijk moet zijn dat ook minder validen en
rolstoelgebruikers de tuin zelfstandig bezoeken dienen de
paden aan de volgende eisen te voldoen: - de paden dienen
ook bij regen begaanbaar te zijn, dus minstens
gravelverharding
- De hoofdpaden dienen zo breed te zijn dat 2 rolstoelen
elkaar kunnen passeren. Deze breedte zal tussen 1,50 en 2
meter voldoende zijn - zijpaden moet voor minstens een
rolstoel geschikt zijn, dus 1 meter breed
- Het padenstelsel dient overzichtelijk te zijn, zodat de
bezoeker gemakkelijk zijn weg kan vinden naar het
gewenste plantenvak. Dit padenplan dient op enkele
plaatsen in de tuin duidelijk te worden weergegeven.
Verzamelplaats
Ten behoeve van excursies, lessen e.d. is het belangrijk
in de tuin een plaats te hebben waar een groep bezoekers
zich kan verzamelen en eventueel kan worden toegesproken.
Een dergelijke plaats kan worden gekreerd voor het
bezoekerscentrum.
Schuilgelegenheid
Een van de mogelijkheden bezoekers zo lang mogelijk in de
tuin te houden is hen bij regenbuien schuilgelegenheid te
bieden. Deze zou in de tuin zelf een plaats kunnen
krijgen. Het biedt tevens de gelegenheid hier een tafel
te plaatsen om studeren mogelijk te maken.
Rustpunten
Als er een reden is waardoor mensen te vroeg een tuin
verlaten dan is dat wel door het ontbreken van voldoende
bankjes. De plaatsen van de bankjes moeten zo gekozen
worden dat zij niet storend werken op de presentatie van
de collecties en tevens de bezoeker een interessante blik
op de tuin gunt. Het bij elke bank toevoegen van een
prullebak zal de vervuiling van de tuin beperken.
Toiletten
Voor dames, heren en invaliden dient een afzonderlijk
openbaar toilet aanwezig te zijn in het bezoekerscentrum.
Dranken
Het kan voor bezoekers zeer welkom zijn een kopje koffie
of iets dergelijks te kunnen aanschaffen. Een automaat
kan hier uitkomst bieden.
Bebording
Het verstrekken van informatie over de gepresenteerde
vegetaties en de afzonderlijke planten dient uitgebreid
te geschieden wil dit enigszins effectief kunnen zijn. De
bezoeker moet op eigen kracht de plant die hij zoekt
kunnen vinden. Achtereenvolgens zal hij de volgende
borden raadplegen: 1.Plattegrond van de tuin Bezoeker
leest info, kiest een collectie en loopt naar het
betreffende vak 2.collectiebord Bezoeker leest info,
kiest plantenfamilie en loopt naar betreffende pad
3.Familiebord Bezoeker zoekt soort via etiketten
Tuingids
Alle informatie betreffende de heemtuin, waaronder een
plattegrond, die voor de bezoeker van belang kunnen zijn
worden samengebracht in een tuingids. Dit boekje moet te
allen tijde verkrijgbaar zijn in het bezoekerscentrum. De
tuingids zal een belangrijk promotiemiddel vormen voor
het Kralingse Bos in het algemeen en de Heemtuin in het
bijzonder.
.
/\
NaaR
BoVeN
Het beheer
Teneinde het beheer van het
bezoekerscentrum en de heemtuin goed op elkaar af te
kunnen stemmen, ligt het voor de hand om voor het gehele
complex één leidinggevende functionaris aan te stellen.
Een dergelijke nieuwe functie is noodzakelijk gezien de
aard van de taak en omdat geen andere direkt bij het werk
betrokken functionaris voorhanden is. Deze functionaris
zal bovendien over educatieve en botanische kennis moeten
beschikken. Hij zal leiding geven aan betaalde krachten;
een voorlichter in het bezoekerscentrum en een tuinman in
de heemtuin. De personele bezetting is dan zeker niet
voldoende, zodat aanvulling door onbetaalde medewerkers
dan noodzakelijk is. Het bureau van de beheerder kan een
plaats krijgen in het centrum.
.
/\
NaaR
BoVeN
Het waterbeheer
In het noordelijk gelegen langwerpige
plasje wordt kwelwater uit het bos verzameld. Dit
relatief schone water kan het vuile water van de
waterpartijen van de heemtuin verversen.
Voorwaarde is dat het vervuilde water van
de Kralingse plas geen toegang meer heeft tot de tuin.
Dit kan door in de plas rond de heemtuin een dam(wand) te
storten of te slaan. De waterstand van het
Heemtuincomplex dient dan iets hoger te staan zodat
alleen van afwatering naar de plas sprake zal zijn. De
waterstand kan op peil gehouden (afgesteld) worden door
een overloop. De dam kan gecombineerd (gecamufleerd)
worden door een voetbtrug. De damwand vermindert tevens
de golfslag op de oevers en houdt pleziervaartuigen op
afstand.
.
/\
NaaR
BoVeN
Plattegrond
.
/\
NaaR
BoVeN
De herinrichting
Het pakket aan aktiviteiten zoals dat in
het voorgaande wordt geschetst kan slechts gerealiseerd
worden indien aan een aantal voorwaarden wordt voldaan
(zie tekening).
1. bouw van een volwaardig
bezoekerscentrum
Het bezoekerscentrum bevat ruimten voor :
tentoonstellingen, winkel/infobalie, kantoor beheerder,
openbaar toiletgroep, pantry personeel, berging
materialen voor tentoonstellingen, werkruimte
voorlichters, ruimte tuinlieden, berging tuingereedschap.
2. verplaatsing van de ingang
Alle bezoekers komen eerst langs het bezoekerscentrum
zodat enig toezicht gerealiseerd kan worden. De heemtuin
zelf is over een tweede brug bereikbaar.
3. bouw van een ophaalbrug
De ophaalbrug dient in functie van de veiligheid elke
avond opgehaald en vergrendeld te worden.
4. uitgraven van de sloten rondom het
complex
Ook deze maatregel dient ongewenst bezoek tegen te gaan.
De pleziervaartuigen dienen echter eveneens op afstand
gehouden te worden. Hierin kan de damwand voorzien.
5. bouw van een brug naar het tuingedeelte
Deze
brug vormd dan de enige doorgang naar de eigenlijke tuin
en is daardoor controleerbaar.
6. sloop van het oude tuinhuisje
Ook
dit laatste huisje kan verdwijnen als het gereedschap
in een ruimte van het bezoekerscentrum kan worden
opgeslagen. De vrijkomende grond kan benut worden door de
graslandvegetaties.
7. bouw van een dam(wand) met voetbrug
Op de nuttige damwand kan een aangename nieuwe wandelgang
gecreëerd worden. Enkele overdekte platforms kunnen een
interssante onderbreking vormen.
8. herinrichting van de plantenvakken
De herinrichting van de plantenvakken zal niet in een
jaar kunnen geschieden. Bovendien is het gewenst de
vegetatievakken zoveelmogelijk met rust te laten en over
een reeks van jaren correcties aan te brengen. De
instructieve vakken kunnen direkt worden ingericht.
9. verbetering van de paden
De
toegankelijkheid van de heemtuin staat of valt met de
toegankelijkheid van de paden.
10. plaatsing van infoborden en
naambordjes
Hier
geldt hetzelfde als voor de paden.
11. plaatsing van bankjes en afvalbakken.
.
/\
NaaR
BoVeN
Literatuur
Voorstellen tot herinrichting van de
Heemtuin Kralingse Bos
12 blz., NatuurCentruM RotterdaM, juni 1993
.
/\
NaaR
BoVeN
Vragen, correcties, aanvullingen of tips
ontvangen wij graag per E-MAIL.
|
